Ишчининг иш вақти давомийлиги
Ишчи ички меҳнат тартиб қоидаларига, смена жадвалларига ёки меҳнат шартномаси шартларига мувофиқ меҳнат мажбуриятларини қайси вақт мобайнида бажариши керак бўлса, ўша вақт иш вақтидир.
Ишчи учун иш вақтининг нормал давомийлиги беш кунлик ёки олти кунлик иш ҳафтасида, ҳафтасига 40 соатдан ортиқ бўлиши мумкин эмас.
Ҳар кунги ишнинг (сменанинг) давомийлиги олти кунлик иш ҳафтасида - 7 соатдан, беш кунлик иш ҳафтасида - 8 соатдан ошиши мумкин эмас.
Иш берувчи билан келишувга кўра ишчига тўлиқсиз иш вақти. Тўлиқсиз иш вақти шартларида ишлаганда ишчининг меҳнатига ҳақ тўлаш у ишлаб берган вақтга мутаносиб равишда ёки у бажарган ишнинг ҳажмига қараб амалга оширилади. Тўлиқсиз иш вақти шартларида ишлаш ишчилар учун ҳар йилги меҳнат таътили давомийлигининг ёки меҳнат стажини ҳисоблаб чиқаришнинг чекланишларига сабаб бўлмайди.
Айрим тоифадаги ишчилар учун иш ҳақини камайтирмасдан иш вақтининг қисқартирилган давомийлиги белгиланади. Иш вақтининг қисқартирилган давомийлиги қуйидагиларга мажбурий тартибда белгиланади:
- 18 ёшга тўлмаган ишчиларга
- I ва II гуруҳ ногиронлиги бўлган ишчиларга
- ноқулай меҳнат шароитларидаги ишларда банд бўлган ишчиларга
- иши юқори даражадаги руҳий, ақлий, асабий зўриқиш билан боғлиқ бўлган тиббиёт ишчиларига, педагогларга ва бошқа тоифадаги ишчиларга
Ишчининг дам олиш вақти
Иш куни давомида ишчига дам олиш ва овқатланиш учун давомийлиги кўпи билан 2 соат ва камида 30 дақиқа бўлган, иш вақтига киритилмайдиган танаффус берилиши керак.
Ишнинг тугаши ва унинг кейинги куни (смена) бошланиши ўртасидаги ҳар кунги дам олиш давомийлиги 12 соатдан кам бўлиши мумкин эмас.
Дам олиш кунларида ва ишланмайдиган байрам кунларида ишлаш, қоида тариқасида, тақиқланади.
Иш вақтидан ташқари пайтда ишга жалб этишга, қоида тариқасида, ишчининг ёзма розилиги билан йўл қўйилади. Иш вақтидан ташқари ишнинг давомийлиги ишчи учун сурункасига икки кун давомида 4 соатдан ва йилига жами 120 соатдан ошмаслиги керак.
Икки ва ундан ортиқ сменадаги иш сменали иш деб ҳисобланади. Ишчини сурункасига 2 смена давомида ишга жалб этиш тақиқланади.
Ишланмайдиган байрам кунлари арафасида ҳар кунлик ишнинг давомийлиги барча ишчилар учун камида 1 соатга қисқартирилади.
Йиллик меҳнат таътиллари
Иш берувчи ишчиларга қонунчиликда кафолатланганидан кам бўлмаган таътиллар берилишини таъминлаши шарт. Таътилларда бўлган даврда ишчи билан тузилган меҳнат шартномасини иш берувчининг ташаббусига кўра бекор қилишга йўл қўйилмайди.
Барча ишчилар, шу жумладан ўриндошлик асосида ишлайдиганлар ҳар йилги меҳнат таътилига чиқиш ҳуқуқига эга. Меҳнат таътили давомида ишчига ўртача иш ҳақи тўланади.
Ҳар йилги энг кам меҳнат таътилининг давомийлиги 21 календарь кунни ташкил этади. Биринчи иш йили учун меҳнат таътилидан фойдаланиш ҳуқуқи ишчида 6 ой ишлагандан кейин юзага келади.
Ёши, соғлиғининг ҳолатини ёки меҳнат шароитларини ҳисобга олган ҳолда, айрим тоифадаги ишчиларга йиллик узайтирилган ёки қўшимча таътиллар берилиши лозим.
Ишчига у битта компанияда ишлаган ҳар 5 йил учун давомийлиги 2 календарь кун бўлган, бироқ жами 8 календарь кундан кўп бўлмаган ҳар йилги қўшимча меҳнат таътили берилади.
Меҳнат таътили ҳар йили, ушбу таътил берилаётган иш йили тугагунига қадар берилиши керак. Ишлаб чиқариш сабабларига кўра жорий йилда меҳнат таътилини тўлиқ бериш имкони бўлмаган ҳолларда, ишчининг розилиги билан таътилнинг 14 календарь кундан ортиқ бўлган қисми кейинги иш йилига кўчирилиши мумкин.
Меҳнат шартномаси бекор қилинганда ишчига барча фойдаланилмаган ҳар йилги меҳнат таътиллари учун пулли компенсация тўланиши лозим.
Меҳнат таътили даврига тўғри келадиган ишланмайдиган байрам кунлари меҳнат таътилларининг давомийлигини белгилашда ҳисобга олинмайди.
Меҳнат таътилидан чақириб олишга фақат ишчининг розилиги билан йўл қўйилади.
Ижтимоий таътиллар
Ишчиларга оналик, болаларни парваришлаш, таълим олиш учун қулай шарт-шароитлар яратиш мақсадида, шунингдек бошқа ижтимоий мақсадларда бериладиган таътиллар ижтимоий таътиллардир.
Ишчилар қуйидаги ижтимоий таътилларни олиш ҳуқуқидан фойдаланади:
- ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари
- бола парваришлаш таътили
- ўқув таътили
- ижодий таътиллар
Кўрсатилган ҳолатлар мавжуд бўлган тақдирда, иш берувчи ишчига ижтимоий таътил бериши шарт. Ижтимоий таътиллар ҳар йилги меҳнат таътилидан ташқари берилади.
Ишчи ўқув таътилида ёки ижодий таътилда бўлган вақтида унинг ўртача иш ҳақи сақланиб қолади (бундан олий таълим ташкилотларига ўқишга кирганда бериладиган таътил мустасно).
Аёл туғишдан олдинги ва туғишдан кейинги таътилда бўлган вақтида унга ҳомиладорлик ва туғиш нафақаси тўланади.
Бола 2 ёшга тўлгунига қадар уни парваришлаш таътилида бўлган даврида болани ҳақиқатда парваришлаётган боланинг ота-онасидан бирига (васийсига), бувисига, бобосига ёки бошқа қариндошига болани парваришлаш нафақаси тўланади.
Иш ҳақи сақланмайдиган таътил
Иш ҳақи сақланмайдиган таътил деганда ишчининг иш ўрни (лавозими) сақланиб қолган ҳолда ҳақ тўланмайдиган таътил тушунилади.
Ишчининг ёзма аризасига кўра унга иш ҳақи сақланмайдиган таътил берилиши мумкин бўлиб, унинг давомийлиги ишчи ва иш берувчи ўртасидаги келишувга кўра белгиланади, лекин у бир календарь йили давомида жами 3 ойдан ошмаслиги керак.
Карантин чоралари амалга оширилаётган, фавқулодда ҳолат жорий этилган даврда ишчининг ёзма аризасига кўра иш ҳақи сақланмайдиган таътилнинг жами давомийлиги 6 ойгача кўпайтирилиши мумкин.